„      
Ponad 90 lat temu do Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie złożono szczątki bezimiennego obrońcy Lwowa.
                     Kim jesteś ty? Nie wiem. Gdzie dom twój rodzinny? Nie wiem. Kto twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość twoja w tem, żeś nieznany”.

Powyższe słowa padły z ust księdza prałata Antoniego Szlagowskiego w Dzień Zaduszny 1925 roku. W katedrze św. Jana w Warszawie odbywała się wówczas uroczysta msza, sprawowana w związku z przybyciem do stolicy trumny z ciałem Nieznanego Żołnierza, ekshumowanego na Cmentarzu Orląt Lwowskich. Dlaczego wybrano właśnie jego?

                              „Nazywasz się Milion, bo miliony złożyły w tobie swe ukochania i swe katusze.
Nazywasz się Milion, a imię twoje czterdzieści i cztery,
a życie twoje trud trudów, sława, sława, sława”

 Dyskusje o wybudowaniu pamiątkowego grobu w Warszawie rozpoczęły się już w 1921 roku. Na przeszkodzie stanęły jednak kłopoty finansowe – państwo nie było w stanie łożyć na to przedsięwzięcie zadowalającej sumy, a zbiórki pieniędzy były niewystarczające. Pomnik miał być wszak godny upamiętnienia setek tysięcy poległych w walce o niepodległość Ojczyzny. Projekty grobu upadały jeden po drugim, gdy niespodziewanie, grudniowym rankiem 1924 roku, anonimowy fundator złożył u stóp pomnika księcia Józefa Poniatowskiego (znajdującego się wówczas na placu Saskim) płytę z piaskowca na cześć bezimiennych poległych. Przez cztery lata nie wiadomo było, komu dziękować za ten gest. Na łamach prasy snuto rozmaite domysły, podejrzewano na przykład, że tajemniczym darczyńcą był Ignacy Paderewski. Pewnego razu pojawił się nawet żartobliwy wierszyk nieznanego autorstwa, sugerujący że to sam książę Józef zatroszczył się o upamiętnienie bezimiennych poległych:

[...] Aby zbudzić niewdzięczne wasze serce
i by Żołnierz Nieznany, dotąd w poniewierce
miał wreszcie grób, na który czeka już lat cztery
przynoszę wam ten kamień z dna rzeki Elstery!

Ostatecznie okazało się, że płyta jest podarunkiem Zjednoczenia Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej. Jego niezależna inicjatywa poskutkowała przyspieszeniem prac nad projektami grobu. Już w styczniu 1925 zapadła bowiem decyzja o ulokowaniu pomnika w kolumnadzie Pałacu Saskiego.

Następnym krokiem było sprowadzenie do grobu szczątek poległego na polu walki nieznanego z imienia żołnierza. Pobojowisko, na którym oddał on życie za ojczyznę musiało spełniać określone przez Biuro Historyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych warunki. Po ustaleniu piętnastu odpowiadających tym kryteriom miejsc, uroczyście wylosowano z nich jedno. Padło na Lwów.
        29 października na Cmentarzu Orląt Lwowskich otwarto trzy groby. Spoczywali w nich bezimienni sierżant, kapral i ochotnik. Wyboru jednego spośród nich dokonała Jadwiga Zarugiewiczowa, matka Konstantego – jednego z obrońców Lwowa, a następnie poległego w wojnie polsko-bolszewickiej, którego ciała nigdy nie udało się odnaleźć. Po wskazaniu przez nią jednej z trzech zamkniętych trumien okazało się, że do stolicy przewiezione zostaną szczątki ochotnika. Jak stwierdził lekarz asystujący przy ekshumacji, wybrany żołnierz poległ w wieku 14 lat. Uroczyste złożenie do warszawskiego grobu ciała Nieznanego Żołnierza miało miejsce 2 listopada 1925 roku.

  80. ROCZNICA POWSTANIA ZWZ I ARMII KRAJOWEJ

Konspiracja zbrojna w Krakowie
Armia Krajowa była największą organizacja wojskową, posiadającą własną strukturę organizacyjną w okupowanej Europie, była częścią Państwa Podziemnego.
"Cześć Ich Pamięci"

Tajna Organizacja Wojskowa - Organizacja Orla Białego, pierwsza wojskowa formacja konspiracyjna po przegranej wojnie obronnej 1939 r., powstała w oparciu o przedwojenne struktury Przysposobienia Wojskowego Związku Strzeleckiego. i strukturę Dywersji Pozafrontowej, zorganizowanej w 1936 przy Dowództwie Okręgu Korpusu V. formowano konspiracyjne „piątki”  Największe wpływy uzyskała w Małopolsce i na Górnym Śląsku. Organizacja podjęła działalność dywersyjną przeciwko niemieckim liniom zaopatrzenia.  Prowadziła akcje propagandowe i dziłalność wywiadowczą  wymierzone przeciwko okupantom. Pierwszym Komandantem był płk Kazimierz Pluta-Czachowski „Gołdyn”. W czerwcu 1940 podporządkowała się Związkowi Walki Zbrojnej.

Kolejnymi Dowódcami byli:

• płk piech. Marian Ocetkiewicz - I zastępca komendanta głównego;
• mjr Kazimierrz Kierzkowski;
• Ludwik Muzyczka

W pierwszej połowie września 1939 r. powstała organizacja  „Silesia” zorganizowana przez Tadeusz Jakub Dobrowolski wydająca  konspiracyjne pismo pt. „Głos Ludu”. W styczniu 1940 roku „Silesia” weszła w skład ZWZ oraz Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WSOP). W grudnia 1939 roku na terenie Krakowa podjęły działalność konspiracyjną, m.in.: Polska Organizacja Bojowa (POB), Tajna Armia Polska (TAP), Unia, Związek Czynu Zbrojnego (ZCZ), Wojskowa Organizacja Krakowa (WOK), „Racławice”. Wszystkie one włączyły się w struktury ZWZ. Od 1940 na ternie Krakowa działy również: Polska Ludowa - Organizacja Ludu Pracującego, , Komenda Obrońców Polski, Wojskowa Grupa Nadwiślańska, Związek Wolnej Polski, Zjednoczenie Demokratyczne, Związek Pracy Ludowej „Orka”, Związek Obrońców Rzeczypospolitej, Związek Jaszczurczy, Związek Ludu Pracującego Miast i Wsi. Grupy te zostały robite prze aresztowanie Gestapo. 13.11.1939 roku na bazie istniejącej od 27.09.39 roku SZP zaczęto tworzyć organizację wojskową pod nazwą Związek Walki Zbrojnej (ZWZ).
        Przy Komendzie Obszaru Krakowsko-Śląskiego ZWZ w lutym 1940 r. powstało Kierownictwo Walki Czynnej, kierowane początkowo przez ppłk Plutę-Czachowskiego „Paprzyca”, od kwietnia 1940 roku przemianowany na Związek Odwetu. kierowany przez Władysława Karasia PS.„Pankracy”.
         W rezultacie aresztowań jakie miały miejsce w kwietniu i maju 1941 r. Komenda Główna ZWZ rozwiązała Komendę Południe i powołała samodzielny Okręg Krakowski, mający odtworzyć sieć przerzutów granicznych na kierunku Budapeszt, oraz okręgową sieć Związek Odwetu. W sierpniu 1942 roku Komenda Okręgu Krakowskiego AK zorganizowała Szefostwo Produkcji Konspiracyjnej Broni „Ubezpieczalnia”. W marcu 1943 roku utworzone zostało Kierownictwo Dywersji „Kedyw”. W pierwszych dniach sierpnia 1944 roku w ramach akcji "Burza" sformowany został Samodzielny Batalion Partyzancki „Skała” – oddział Kedywu Okręgu Kraków AK.

Okupacja w Krakowie

6 września 1939 wkroczyły wojska niemieckie, okupacja niemiecka trwała do 17 stycznia 1945 r.,  6.09.1939 roku za zgodą niemieckich władz wojskowych utworzona została w Krakowie Straż Obywatelska, której komendantem został Jan Stefan Kuhn z siedzibą w Pałacu Larischa przy pl. Wszystkich Świętych 8. W dniu 9.09.1939 r. powołano pod przewodnictwem ks. metropolity Adama Sapiehy Komitet Obywatelski. W październiku 1939 roku w Krakowie powstał tajny ośrodek skupiający przedwojenne partie opozycyjne tzw. Krakowski Komitet Międzypartyjny lub Krakowskie Porozumienie Międzypartyjne, w skład którego weszły: PPS, SL, SN, SP oraz  Centralny Komitet Obrony Narodowej (CKON) zorganizowany przez A. Świętochowskiego. 26.10.1939 r powstało Generalne Gubernatorstwo,. Kraków pełnił funkcję stolicy GG. Hanbs Franka został Generalnym Gubernatorem. Kraków miał być „Uhr, deutsche Stadt Krakau”. 22.02.1940 r. powstała  Rada Główna Opiekuńcza (RGO). Początkowo prezesem RGO był Janusz Radziwiłł, potem Adam Ronikier, zastąpiony w październiku 1943 roku przez Konstantego Tchórznickiego. Kontynuując prace Komitetu Obywatelskiego działała ona przez cały okres okupacji podejmując  trud charytatywnej pomocy dla ludności Krakowa, szczególne osobom osadzonym w więzieniach, i obozach oraz ich rodzinom.

Związek Walki Zbrojnej

Podstawą tworzenia struktur konspiracyjnych w Krakowie stała się Organizacja Orła Białego i ocalałe struktury Dowództwa Okręgu Korpusu V. Terenem działania było całe województwo krakowskie, całe województwo  śląskie. 18 października 1939 r., dowódcą Okręgu mianowano pułkownika Juliana Filipowicza „Róg”. W wyniku przekształcenia Służby Zwycięstwu Polski w ZWZ w lutym 1940 r. utworzono Obszar IV Krakowsko-Śląski Związku Walki Zbrojnej, pokrywający się terytorialnie z dotychczasowym Okręgiem Krakowskim SZP, Komendantami Okręgu byli

• płk dypl. Julian Filipowicz "Róg",
• płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos"
• płk dypl. Józef Spychalski "Luty",
• ppłk dypl. Wojciech Wayda „Odwet”,
• płk dypl. Edward Gadlewski "Garda",
• płk Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski "Kruk II"

Struktura organizacyjna

• Inspektoraty: Kraków, Miechów,Nowy Sącz, Tarnów AK,
• Podokręg Rzeszów AK, któremu podlegały od 1943 Inspektoraty Rejonowe:
  • Inspektorat Jasło AK, Odwód Jasło AK;
  • Inspektoraty: Krosno, Łańcut, Sanok, Przemyśl, Rzeszów,Tarnobrzeg, Mielec AK;

"Burza" w okręgu

"Burzę" w okręgu krakowskim cechowała duża dynamika działań rozciągniętych zarówno w czasie jak i w przestrzeni. W podokręgu rzeszowskim zmobilizowano oddziały 24 Dywizji Piechoty AK płk. Kazimierza Putka "Zwornego", w inspektoratach przemyskim i rzeszowskim oddziały 22 Dywizji Piechoty AK mjr. Łukasza Świtalskiego "Grzywacza". W inspektoracie jasielskim, rzeszowskim i mieleckim walczyły oddziały 10 Brygady Kawalerii AK. W zachodniej części okręgu krakowskiego działały: oddziały 6 DP płk. Wojciecha Waydy "Odweta" w inspektoracie tarnowskim i krakowskim, oddziały 106 Dywizji Piechoty AK ppłk. Bolesława Nieczui-Ostrowskiego "Tysiąca" i oddziały Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. W inspektoracie miechowskim Samodzielny Batalion Partyzancki "Skała" mjr. Jana Pańczakiewicza "Ziemowita". Ostatnie cztery jednostki tworzyły Grupę Operacyjną "Kraków" pod dowództwem płk. Edwarda Godlewskiego "Gardy". Odtworzona została struktura miedzy innymi:

• 21. Dywizja Piechoty AK, Okręg Kraków, 1. Pułk Strzelców Podhalańskich AK;
• 6. Dywizja Piechoty Ziemi Krakowskiej "Odwet" Okręg Kraków AK;
• 12. Pułk Piechoty AK "Ziemi Bocheńskiej" i 16. Pułk Piechoty AK;
• 24. Dywizja Piechoty "Rzeszowska", 17. Pułk Piechoty AK;
• 22. Dywizja Piechoty "Jarosławska", 38 Pułk Piechoty AK;

Szare Szeregi

      Od pierwszych dni wojny harcerze aktywnie działali w Pogotowiu Wojennym skupieni w Drużynach, kierowani przez  przedwojennych instruktorów, 15.11.1939 r. utworzono konspiracyjną Komendę Chorągwi Szarych Szeregów kryptonim Smok. W kwietniu 1941 działalność Chorągwi Szarych Szeregów została przerwana aresztowaniami, kolejne aresztowania na przełomie kwietnia i maja 1944 ponownie sparaliżowały działalność Szarych szeregów w Krakowie. Wydawano pisma konspiracyjne: „Przegląd Polski”, „Na Ucho" (drukowane przy ul. Mikołajskiej 5) i „Watra”

Kultura konspiracyjna

Już w listopadzie 1939 roku środowiska aktorskie Krakowa zorganizowały tajne kursy teatralne, na których wykładowcami był m.in. Kazimierz Meyerchold, Wiesław Górecki, Wiktor Biegański, natomiast słuchaczami stali się późniejsi aktorzy teatrów konspiracyjnych i ludzie teatru powojennego, tej miary co Tadeusz Kwiatkowski, Juliusz Kydryński, Danuta Michałowska. 9.09.1940 r. Adam Mularczyk zorganizował Krakowski Teatr Podziemny, zwany też Związkiem Młodych Artystów lub „L-24”, z siedzibą przy ul. Lubicz, gdzie prowadził próby (spektakle dawał w prywatnych mieszkaniach). Teatr ten działał przez cały okres okupacji, dając 6 premier i 17 przedstawień. Grali w nim m.in. Halina Romanowska i Wiktor Sądecki. W pierwszej połowie 1941 roku powstał kierowany przez Tadeusza Steicha teatr „Studio 41”. 22.08.1941 r. zawiązany został przez Mieczysława Kotlarczyka przy udziale Tadeusza Kudlińskiego Teatr Słowa (zwany Teatrem Rapsodycznym). Grali w nim m.in. D. Michałowska, Karol Wojtyła. W grudniu 1942 r. podjął działalność tajny Teatr Niezależnych Młodych Plastyków kierowany przez Jerzego Kujawskiego i Tadeusza Kantora. Aktorami tego teatru w latach wojny byli m.in. Marta Stebnicka, Jerzy Turowicz, Jerzy Skarżyński i in. W 1943 r. rozpoczął działalność krakowski tajny Teatr Jednoaktówek, prowadzony przez Wiesława Góreckiego. Grali w nim m.in. T. Kwiatkowski, J. Kydryński.

Stowarzyszenie Kościuszkowskie.